2
دانشیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشگاه شیراز
چکیده
موضوع پژوهش پیش‌رو بررسی نسبت آراء مشهوره و افعال اجتماعی اهالی مدینه از دیدگاه فارابی است. فارابی، مدائن را به اعتبار خصوصیات و اهداف اهالی آن به اقسام مختلف تقسیم می‌کند، اما با وجودِ تمایزات بنیادین اقسام مدائن نزد وی، رئیس هر مدینه -که نمود خارجی اهداف آن است- با بهره‌مندی از مشهورات، به‌مثابۀ آراء ظنی مقبول جمهور اهالی، مقدّمات و موجبات وصول به غایات را (اعم از آن‌که منطبق با سعادت حقیقی باشند یا پنداری ناصواب از آن) تمهید و تنسیق می‌نماید. البته آراء مشهوره به‌عنوان ابزار سامان مدینه و اتّحاد جامعه، اصناف مختلفی دارد که برخی مانند سنّت‌ها، رکنِ التزام و بعضی مانند قانون، رکن انتظامِ برجسته‌تری دارند. البته در نهایت، آراء مشهوره طیف وسیعی را دربرمی‌گیرد که جامع متخیلات و انفعالات نفسانی و قوانین بوده و هر یک، بخشی از کارویژۀ مشهورات نزد فارابی را تأمین می‌کند و در نهایت مدینه را به غایت قصوی خود، رهنمون می‌سازد. بنابراین مشهورات، بسته به تدبیر حاکم و متناسب با غایات تأسیسِ مدینه، جامعه را به‌سوی هم‌گرایی سوق می‌دهد تا غایت نهاییِ تشکیل مدینه محقق گردد. البته میزان توفیق مشهورات در تحقّق غایت مدینه، به سیاسات و خبرگی زعیم آن بستگی تام دارد. این مقاله با شیوۀ مطالعۀ کتابخانه‌ای با اولویت متون منتسب به فارابی و آثار شناخته شدۀ شارحین وی سامان یافته است. ما در این نوشتار نشان خواهیم داد مشهورات، سامان‌بخش افعال اهالی مدینه جهت نیل به غایات مدائن است، جدا از آن‌که غایات یاد شده دال بر سعادت حقیقی یا پنداری ناصواب از آن باشند.
)